Het begint bij duurzame bouwmaterialen

Duurzame en circulaire bouwmaterialen zijn beide gericht op het verminderen van de milieubelasting, maar benaderen dit op verschillende manieren:

• • Duurzame bouwmaterialen focussen op het verminderen de ecologische voetafdruk en het behoud van natuurlijke hulpbronnen. De materalen richten zich op de milieuprestaties over de hele levenscyclus van het materiaal, inclusief de winning van grondstoffen, productie, transport, gebruik en verwijdering.
  • Circulaire bouwmaterialen maken onderdeel uit van een gesloten systeem waarin materialen continue kunnen worden hergebruikt en hun waarde blijven behouden. Zo wordt afval geminimaliseerd en de noodzaak om nieuwe grondstoffen te delven neemt af. Deze materialen zijn ontworpen met het oog op hergebruik en recycling. Ze moeten gemakkelijk demonteerbaar zijn, zodat componenten gemakkelijk opnieuw gebruikt kunnen worden zonder kwaliteitsverlies. 

Het combineren van duurzame en circulaire bouwmaterialen in een gebouw is een strategie die kan worden toegepast om zowel milieueffecten te minimaliseren als afval te verminderen. Je kunt duurzame en circulaire bouwmaterialen perfect combineren waardoor ze elkaar versterken.

Wat zijn de meest duurzame bouwmaterialen?

Hier is geen pasklaar antwoord voor omdat het van vele factoren afhangt of een bouwmateriaal duurzaam is. Neem bijvoorbeeld bamboe. Op het eerste gezicht lijkt dit een zeer duurzaam bouwmateriaal. Het groeit zeer snel en is daardoor zeer hernieuwbaar. Daarnaast heeft kent het ongelofelijk veel toepassingen, van gevel tot interieurafwerking. Toch kan bamboe heel schadelijk zijn voor het milieu en een grote belasting met zich meedragen. Dit kan onder andere komen door:

• Transportafstand wanneer het bijvoorbeeld in Azië wordt geproduceerd
• Chemische behandelingen:  soms wordt de bamboe chemisch behandeld om het te conserveren, beschermen tegen insecten of verbeteren van de duurzaamheid. Dit tast het milieu en de biodiversiteit aan
• Intensieve landbouw en overexploitatie: het intensief en op grote schaal telen van bamboe kan leiden tot ecologische problemen, verlies van biodiversiteit en verarming van de grond. 

Kortom bouwmaterialen kunnen als duurzaam worden beschouwd als ook gekeken wordt naar de herkomst, productiepraktijken en behandeling van het materiaal.

De Construction Material Pyramid ontwikkeld door Deense onderzoekers is een handige interactieve tool om de CO2 footprint tussen verschillende bouwmaterialen te vergelijken. De materiaalpyramide is geïnspireerd op voedselpiramides en schetst een beeld van de bouwmaterialen die we met weinig zorgen kunnen toepassen en van welke we ons heel bewust moeten zijn.

De Construction Material Pyramid toont de impact van veelvoorkomende bouwmaterialen. Bron: https://www.materialepyramiden.dk/

Wat zijn geschikte duurzame constructie en isolatiematerialen?

Duurzame constructiematerialen dienen te voldoen aan bovenstaande criteria en tevens geschikt te zijn om het gebouw overeind te houden. Hieronder zijn enkele voorbeelden van duurzame constructiematerialen:

• Houtskeletbouw: is een lichte en snelle methode van bouwen bestaande uit een skeletstructuur van houten balken en stijlen die de belasting van het gebouw dragen. Tussen deze elementen wordt geïsoleerd. De snelle bouwtijd en flexibele opzet van het systeem zorgt ervoor dat het een zeer duurzame bouwmethode is.
• Cross Laminated Timber (CLT): een plaatmateriaal dat is opgebouwd uit kruislings verlijmde éénlaagsplaten, waarbij de lagen steeds haaks op elkaar worden verlijmd waardoor de werking uit het hout wordt gehaald er een sterk constructief bouwmateriaal ontstaat dat krachten kan opvangen in alle richtingen. Hierdoor kun je het toepassen als dragend wand-, vloer-, en of dak- element. Hiermee vervangt CLT bij kleinere gebouwen constructief beton en staal.
• Gerecycled staal: voor grotere constructieve overspanningen en draagelementen kan staal toegepast worden dat van oud schroot of bouwafval wordt geproduceerd tot nieuw staal. 
• Gerecycled beton: voor funderingen dient bijna altijd beton toegepast te worden. Een bouwproduct met een hoge CO2 footprint. Het is mogelijk om gerecycled puin een aggregaat te maken waarmee het beton wordt geproduceerd en de CO2 uitstoot wordt verlaagd.

Een greep uit duurzame constructiematerialen met v.l.n.r. getoond: houtskeletbouw, CLT, staalschroot en betonschroot. 

Duurzame isolatiematerialen

Duurzame isolatiematerialen zijn erg in opkomst en zijn vaak naast hun lage milieu-impact ook makkelijker te hanteren en te verwerken tijdens het bouwen. Hieronder zijn enkele voorbeelden van duurzame isolatiematerialen:

• Vlasisolatie: wordt gemaakt van de vezels van vlasplanten en is hernieuwbaar en biologisch afbreekbaar. Vlasisolatie zijn zachte makkelijk te verwerken platen.
• Kurkisolatie:  wordt gemaakt van de schors van kurkeiken. Het is een natuurlijk en hernieuwbaar materiaal waarbij de kurkeik niet wordt beschadigd tijdens de oogst. Kurkisolatie zijn harde makkelijk te snijden platen.
• Cellulose-isolatie: gemaakt van gerecycled papier en karton en behandeld met brandvertragers. Het kan vervaardigd zijn tot isolatieplaten maar ook worden ingespoten voor zowel spouwmuurisolatie als dakisolatie. 
• Schapenwolisolatie: er wordt jaarlijks ontzettend veel schapenwol in Nederland weggegooid. Het is een prachtig hernieuwbaar en goed isolerend en brandwerend materiaal dat op zachte rollen wordt aangeleverd en gemakkelijk te verwerken is. 

Een greep uit duurzame isolatiematerialen met v.l.n.r. getoond: houtskeletbouw, CLT, staalschroot en betonschroot.

Wat zijn geschikte duurzame gevelmaterialen?

Dit hangt wederom van vele factoren af. Neem als voorbeeld baksteen: een eeuwenoud bouwproduct dat al honderden jaren op de gevels van oude grachtenpanden prijkt. Duurzamer kan niet. Toch zijn er enkele aspecten waardoor het niet volledig als duurzaam kan worden beschouwd mocht het gebouw er voor kortere levensduur staan. De stenen dienen op hele hoge temperaturen te worden gebakken wat veel energie kost. Het product is beperkt recyclebaar en demonteren kost veel tijd en is kostbaar. Bakstenen zijn zwaar wat resulteert in zware en uitgebreide achterconstructies veelal van metaal om de stenen te kunnen dragen. Hieronder enkele voorbeelden van duurzame gevelmaterialen die demontabel, lichtgewicht en een lage uitstoot tijdens de productie hebben:

• Houten gevelbekleding: in de vorm van planken, shingles of gevelpanelen. Soms is er een brandwerende behandeling nodig die afbreuk doet aan de duurzaamheid. Zwarthout is een van nature bijna zwarte gevelbekleding waarbij de bovenlaag vooraf op een natuurlijke manier wordt verkoold en daardoor voldoet aan alle geldende eisen. De houtengevelbekleding kan met een eenvoudig kliksysteem aan de gevel worden bevestigd.

• Keramische gevelbekleding: komen in vele vormen, kleuren en afwerkingsvormen en worden vastgeklikt op een achterconstructie. Het zijn vaak slanke lichtgewicht panelen die nagenoeg onderhoudsvrij zijn
• Gerecyclede gevelmaterialen: zijn erg in opkomst. Zo bestaan er gerecyclede bakstenen, aluminium en stalen beplating en kunststof gevelpanelen gemaakt van plastic afval. Door gebruik te maken van gerecyclede materialen wordt de vraag naar nieuw geproduceerde materialen vermindert en de hoeveelheid afval neemt af.

Conclusie

Duurzame en circulaire bouwmaterialen zijn in opkomst en beiden zijn er op gericht om de milieubelasting te verminderen maar benaderen dit op verschillende manieren. Duurzame bouwmaterialen focussen op het verminderen van de ecologische voetafdruk waarbij ook wordt gekeken naar de herkomst, productiepraktijken en behandeling van het materiaal. Circulaire bouwmaterialen maken onderdeel uit van een gesloten systeem waarin materialen continue kunnen worden gedemonteerd en hergebruikt zonder dat zij aan waarde verliezen. Door kritisch naar deze criteria te kijken zijn er tal van materialen die geschikt zijn voor het construeren, isoleren en afwerken van duurzame en circulaire gebouwen. Als architect met een focus op duurzaamheid help ik je hier graag bij!